Lingopia bu yazıda Fars alfabesi hakkında bilmeniz gereken temel unsurları anlatıyor!
En yaygın kabul gören görüş, ilk alfabetik yazının Mısır hiyeroglif yazısı temelinde geliştirildiği ve Fenikelilere, Yunanlılara, Aramilere vb. geçtiğidir. Hiyeroglif ya da çivi yazısına kıyasla daha kullanıcı dostu ve kullanımı kolaydı. Bu nedenle günümüzde pek çok dili konuşanlar alfabetik bir yazı kullanmayı tercih etmektedir.
İlk olarak, Latin alfabesinin aksine, sağdan sola doğru yazılır, bu size biraz garip gelebilir, ancak her zaman daha da garip yazılar olduğu düşüncesiyle rahatlayabilirsiniz (Luvice gibi).
İkinci olarak, Farsça el yazısıdır. Bu da harflerin yazarken bitişik olma eğiliminde olduğu anlamına gelir. İlk bakışta, bu prensibi kavramak biraz zor gibi görünebilir, ancak mesele şu ki, yukarıdaki alfabede gördüğünüz harf formları, diğer harflerle bir sıraya konulduğunda formlarını değiştirir.
Fars alfabesi, Farsça ve diğer bazı İran dillerini yazmak için kullanılan bir alfabedir. Bu alfabeye Pers alfabesi veya Farsça alfabesi de denir. Fars alfabesi, sağdan sola doğru yazılır ve Arap alfabesinden türetilmiştir. Ancak, Arap alfabesinden farklı olarak, Fars alfabesi bazı ek harf ve semboller içerir, çünkü Farsça dilindeki bazı sesleri ifade etmek için ek karakterlere ihtiyaç vardır.
Fars alfabesi (Farsça: الفبای فارسی, romanize: Alefbâye Fârsi), Fars-Arap yazısı olarak da bilinir, Fars dili için kullanılan sağdan sola alfabedir. Arap alfabesinin dört ek harf eklenmiş bir varyasyonudur: پ چ ژ گ. Orta ve Güney Asya’da kullanılan birçok Arapça temelli yazının temelini oluşturmuştur. Farsçanın İrani ve Dari standart çeşitleri için kullanılır; ve Kiril tabanlı Tacik alfabesinin yanı sıra Fars dili için iki resmi yazı sisteminden biridir.
Yazı çoğunlukla sağdan sola doğru yazılır; matematiksel ifadeler, sayısal tarihler ve birim taşıyan sayılar soldan sağa doğru yerleştirilir. Yazı el yazısıdır, yani bir kelimedeki çoğu harf birbirine bağlanır; yazıldıklarında, çağdaş kelime işlemciler bitişik harf formlarını otomatik olarak birleştirir.
Fars alfabesinde 32 harf bulunur. İşte Fars alfabesinin temel harfleri:
- الف – Alef
- ب – Beh
- پ – Peh
- ت – Teh
- ث – Seh
- ج – Jim
- چ – Çeh
- ح – He
- خ – Hı
- د – Dal
- ذ – Zel
- ر – Re
- ز – Ze
- ژ – Jhe
- س – Sın
- ش – Şın
- ص – Sad
- ض – Zad
- ط – Tah
- ظ – Zeh
- ع – Ayn
- غ – Gayn
- ف – Fey
- ق – Kaf
- ک – Kef
- گ – Gaf
- ل – Lam
- م – Mim
- ن – Nun
- ه – He (yumuşak)
- و – Ve
- ی – Ye
Fars Alfabesi ve Tarihçesi
Fars alfabesi doğrudan Arap alfabesinden türetilmiş ve geliştirilmiştir. Arap alfabesi, Müslümanların İran’ı fethi ve Sasani İmparatorluğu’nun 7. yüzyılda yıkılmasından sonra Farsça konuşulan dünyaya tanıtılmıştır. Bunu takiben Arapça, İran’daki hükümet ve dini kurumların ana dili haline gelmiş ve bu da Arap yazısının yaygın olarak kullanılmasına yol açmıştır. Klasik Fars edebiyatı ve şiiri, Arapça ve Farsçanın bu eşzamanlı kullanımından etkilenmiştir. Kısa süre içinde Farsçaya yeni bir Arapça kelime akını girmiştir. 8. yüzyılda Tahirî hanedanı ve Samanî hanedanı Farsça yazmak için Arap alfabesini resmen benimsemiş, bunu 9. yüzyılda Saffarî hanedanı izlemiş ve daha önce Farsça için kullanılan çeşitli Pehlevi alfabeleri yavaş yavaş yer değiştirmiştir. 9. yüzyıla gelindiğinde Fars-Arap alfabesi Büyük Horasan’da hâkim yazı biçimi haline gelmiştir.
Çeşitli Pers İmparatorluklarının etkisi altında, Arap alfabesini benimseyen Orta ve Güney Asya’daki birçok dil, yazı sistemlerinin temeli olarak Fars Alfabesini kullanmaktadır. Günümüzde Fars alfabesinin genişletilmiş versiyonları Kürtçe, Belucice, Peştuca, Urduca (Klasik Hindostani’den), Saraiki, Panjabi, Sindhi ve Keşmirce dahil olmak üzere çok çeşitli Hint-İran dillerini yazmak için kullanılmaktadır. Geçmişte Fars alfabesinin kullanımı Türk dilleri arasında yaygındı, ancak bugün Azerice, Türkmence, Kaşkayca, Çaharmahali ve Halaçça gibi İran içinde konuşulan dillere indirgenmiştir. Batı Çin’deki Uygur dili ise bunun en önemli istisnasıdır.
Orta Asya’nın sömürgeleştirilmesi sırasında, Farsça da dahil olmak üzere Sovyetler Birliği’ndeki birçok dil hükümet tarafından yeniden biçimlendirilmiştir. Sonuçta bugün Tacikistan’da kullanılan Kiril temelli alfabe ortaya çıkmıştır.
Bugün, Farsça konuşan üç ülkeden (İran, Afganistan ve Tacikistan) sadece ilk ikisi Arap alfabesini kullanmaya devam ederken, Tacikistan alfabesini Kiril alfabesine çevirmiştir (Rusça Kiril alfabesiyle yazılmaktadır).
Türkiye gibi diğer ülkeler de alfabelerini Arapçadan Latinceye kaydırmışlardır. Bu, Arap alfabesinin sunduğu zorluklardan (kısa sesli harflerin yazılamaması gibi) kaçmak için yapılmıştır.
Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, bu konu İran’da da on yıllardır tartışılmaktadır. Alfabe reformu meselesi 19. yüzyılın yarısından beri masadaydı. Mirza Fath Ali Akhundzadeh ya da Mirza Malkom Khan gibi entelektüeller, Arap alfabesinin zorluğunu ‘İslam uluslarının’ teknolojik ve kültürel geri kalmışlığının ana nedeni olarak görüyorlardı. Bu durumu düzeltmek için, halk arasında okuryazarlığın yayılmasını önemli ölçüde kolaylaştıracak olan alfabenin değiştirilmesini ya da yeniden düzenlenmesini önerdiler.
Alfabe reformu konusu Ahundzade ve Malkom Han’dan sonra on yıllar boyunca İranlı entelektüeller arasında hararetli tartışmalara neden olmaya devam etti. Ancak, edebi geçmişiyle bağlarını kopardıktan sonra fazla bir şey kaybetme riski taşımayan Türkiye’nin aksine, İranlılar köklü alfabe reformlarının ardından bir edebi felaketle karşı karşıya kalma tehlikesi altındaydı. Bin yılı aşkın bir süredir biriken zengin edebi miras, muhtemelen böyle bir değişikliğin gerçekleşmesini engelleyen ana faktör olmuştur.
Farsça çeviri için Lingopia’ya ulaşabilirsiniz.
Bu yazı da ilginizi çekebilir: